नाहरगढ़ किला : अरावली री छाती ऊपर बण्यो जयपुर रो प्रहरी
भूमिका
राजस्थान रा किला केवल पत्थर री इमारत कोनी — वो वीरता, स्वाभिमान आ रणनीति रा प्रतीक है। जयपुर शहर रा तीन गढ़ां मं एक सबसे खास गढ़ है – नाहरगढ़ किला। अरावली पहाड़ी री चोटी पर स्थित ई किला जयपुर शहर ने बिण देख रे पहरा देवै। ऐ किला वास्तुकला, इतिहास आ दृश्य सौंदर्य री त्रिवेणी है।
नाहरगढ़ किला रो इतिहास
नाहरगढ़ किला रो निर्माण 1734 ईस्वी मं महाराजा सवाई जय सिंह II ने करायो। ओ समय मं जयपुर शहर ने सुरक्षा देवबा खातर तीन प्रमुख किला बनायला गया – आमेर किला, जयगढ़ किला आ नाहरगढ़ किला।
“नाहर” शब्द रो अर्थ है – सिंह। लोककथां मं ई भी मान्यता है कि ई किला जेठे बन रहयो, ओठे एक राठौड़ राजा “नाहर सिंह भोंमिया” री आत्मा बाधा बन री। बाद मं उन्हीं रा नाम दई किला ने “नाहरगढ़” कह्यूं गयो।
"नाहरगढ़ किलो - राजस्थान री शान, इतिहास आर रहस्यों रो खजानो"
वास्तुकला आ बनावट
नाहरगढ़ किला वास्तुकला रो एक उत्तम नमूनो है – जे मं राजस्थानी शैली आ थोड़ी मुगल शैली रा मेल देखण मिलै।
मुख्य विशेषताएं:
ऊँचाई पर स्थित, पहाड़ी किला
जयपुर शहर रा दृश्य ओठे सै साफ दिखै
मजबूत दीवारां, तोपखाना स्थान
आंतरिक महल – सुंदर झरोखा, चित्रकारी आ रंगीन काँच काम
माधवेंद्र भवन – राजसी जीवन री झलक
माधवेंद्र भवन, नाहरगढ़ किला रो सबसे खास महल है। ई भवन राजा सवाई माधो सिंह द्वारा बनवायो गयो।
12 सुंदर महल – प्रत्येक राजा री अलग रानी खातर
आंगन, झरोखा, बाथरूम, रसोई – सब कुछ पूर्ण सुविधा सै युक्त
दीवालां पर फ्रेस्को पेंटिंग
कमरा एक-दूसरा सै जुड़ेला पर गोपनीयता बनायली
"नाहरगढ़ किलो - अरावली री पहाड़ियां प बण्यो ऐतिहासिक अजूबो"
नाहरगढ़ किला रो रणनीतिक महत्व
ई किला जयपुर शहर री सुरक्षा व्यवस्था रो हिस्सा रह्यो। आमेर आ जयगढ़ सै मिलके ई त्रिकोणीय सुरक्षा घेरा बनायो।
ऊँचाई रो फायदा
पहाड़ी संकरी पगडंडियां – शत्रु हमला करणा कठिन
गुप्त सुरंगां आ छिपाव ठिकाणा
नाहरगढ़ आ पर्यावरण
नाहरगढ़ किला “नाहरगढ़ बायोलॉजिकल पार्क” री सीमा पर स्थित है। ई क्षेत्र मं अनेक वन्य जीव देखण मिलै:
तेंदुआ, जंगली सुअर, लोमड़ी
विभिन्न प्रकार रा पक्षी
प्राकृतिक हरियाली आ शुद्ध हवा
नाहरगढ़ सै देखण लायक दृश्य
कोई भी जयपुर सै नाहरगढ़ पहुंचे, तो देखसी:
सूर्यास्त रो अनुपम नजारा
पिंक सिटी रो विहंगम दृश्य
झीलां, महल आ हवेली रा मिश्रण
रात मं जगमगातो जयपुर शहर
"नाहरगढ़ किलो: वीरता, विरासत आर अचरज रो प्रतीक"
आज रो नाहरगढ़
आज ई किला पर्यटन रा बड़ा केंद्र बन चुक्यो है। सैलानी, फोटोग्राफर, आ नेचर लवरां खातर ई ठाँ स्वर्ग समान है।
पर्यटकां खातर सुविधाएं:
प्रवेश टिकट सुविधा
कैफे “Padao Restaurant” (रोoftop restaurant)
साइकिल टूर
टूर गाइड आ फोटोग्राफी स्पॉट
फिल्मों आ वेबसीरीज मं नाहरगढ़
नाहरगढ़ किला मं कई प्रसिद्ध बॉलीवुड फिल्मां शूट हो चुक्यी:
Rang De Basanti
Shuddh Desi Romance
Bhool Bhulaiyaa
Swaang, Webseries आ Travel Vlogs
लोककथा – नाहर सिंह भोंमिया
नाहरगढ़ किला निर्माण के समय कई बार दीवाल ढह जाया करया। ज्योतिषी आ संतां रो मानण हतो कि “नाहर सिंह” नामक राठौड़ राजा री आत्मा बाधा बन री। तब ओठे एक मंदिर बनायो गयो आ किला ओ राजा रा नाम सै “नाहरगढ़” राख्यो गयो।
जयगढ़ फोर्ट सै संबंध
आमेर किला सै गुप्त सुरंग जयगढ़ फोर्ट ताईं जावै। युद्ध काल मं शाही परिवार ऐ सुरंग सै जयगढ़ पहुंच जावै। जयगढ़ मं विशाल तोप “जयवन” रख्यी है।
त्योहार आ आयोजन
दीपावली मं नाहरगढ़ सै दीयों रो नजारा अद्भुत होवै
जयपुर लिटरेचर फेस्टिवल रा साइड इवेंट्स
फोटोग्राफर वर्कशॉप
ट्रेकिंग ग्रुप आ बर्ड वॉचिंग टीम रा आयोजन
नाहरगढ़ किला – विद्यार्थीयां खातर सिख
इतिहास, वास्तुकला, संरक्षण, आ रणनीति रो ज्ञान थाने नाहरगढ़ मं मिलसी। विद्यार्थी ऐठे आके केवल किला कोनी देखता, पर एक समृद्ध परंपरा ने अनुभव करै।
जयपुर री आत्मा – नाहरगढ़
आमेर जयपुर रो शाही ठाठ दिखावै, जयगढ़ रक्षा नी ताकत दर्शावै, आ नाहरगढ़ नजारा, निर्भयता आ नजरबंदी रा केंद्र है।
निष्कर्ष
नाहरगढ़ किला राजस्थान री आन-बान-शान है। अरावली रा सीना चीरके खड़ो ई किला केवल ईंट-पत्थर कोनी, ई गाथा है जयपुर री! थां जयपुर जाओ, तो सूरज ढळता देखो नाहरगढ़ सै – जीवन भर भूल नहीं सको।